Startup Nedir? Startup İlişkisinde Hukuken Dikkat Edilmesi Gereken Belli Başlı Şeyler Nelerdir?

Startup Nedir?

Startup, İngilizce sözlük anlamı ile “faaliyete geçme eylemi” olarak tanımlanmakta, bunun yanında “yeni başlayan bir ticari işletme” anlamına da gelmektedir.

“Lean Startup” hareketinin temellerini atan Steve Blank ise Startup’ı “tekrarlanabilir ve geliştirilebilir bir iş modeli aramak için yaratılmış süreli bir organizasyon” olarak tanımlamaktadır.

Startup’ları küçük işletmelerden ayıran en önemli husus, herhangi bir yer kısıtlaması olmaksızın büyümeye, “yeni olan şeye” ve “var olanı geliştirmeye” odaklanmalarıdır. Bu nedenle İzmir’de bir kafeterya veya franchise olarak kurulan bir kahve dükkanı bir startup değildir.

Girişimler, kurucuları tarafından kayda değer iş fırsatları yaratacak etkili fikirler sayesinde oluşturulurlar. Bilinenin aksine Startup girişimlerinin teknoloji odaklı olmasına gerek yoktur.

• Startup’lar tarafından yapılması gereken ilk şey fikirlerin hukuken koruma altına alınmasıdır.

Peki her fikir hukuken korunur mu? Cevap evet ise Startup’lar marka, patent, telif gibi koruma yollarından hangisini tercih etmeli?

Fikrin tek başına hukuken korunması mümkün değildir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre koruma, daha ziyade fikre değil de ifadeye mahsus kılınmıştır.[1] İfadeden kastedileni bir örnekle açıklamak gerekirse, örneğin bir bilgisayar programı ile ilgili bir fikir ve proje değil, bilgisayar programının kaynak ve nesne kodları, Fikir ve Sanat Eserleri Kanuna göre “eser” statüsüne giren ifadelerdir. Söz konusu ifadeler tescil edildikleri takdirde telif hakları ile koruma altına alınmaktadırlar. Aynı şekilde algoritmaların kendisi, akış diyagramları, kullanıcı arayüzleri de telif hakkı ile korunmaktadır.

Sınai Mülkiyet Haklarından olan patent ise sınırlı bir süre için üçüncü kişiler tarafından buluşun izinsiz olarak üretilmesini, satılmasını, kullanılmasını veya ithal edilmesini engelleme amacıyla tanınan tekel haklarıdır. Zihni faaliyetler, iş faaliyetleri veya oyunlara ilişkin plan, kural ve yöntemleri gerçekleştiren bilgisayar programları, kaynak ve nesne kodları teknik karakter olarak kabul edilmediklerinden dolayı buluş olarak değerlendirilmemektedir. Örneğin; Mevzuat ve İçtihat Programı vb. Ancak, teknik bir problemi çözen ve yöntem gerçekleştiren bilgisayar programı veya bilgisayar programını içeren cihaz patent ile korunabilmektedir. [2]

Faydalı model ise yine sanayiye uygulanabilen ürünlerin patente kıyasla daha kısa süre içinde ve daha az masrafla yurt içinde korunma şansı sunmaktadır. Ancak kimyasal ve biyolojik maddelere veya kimyasal ve biyolojik usullere ya da bu usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar, eczacılıkla ilgili maddelere veya eczacılıkla ilgili usullere ya da bu usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar, biyoteknolojik buluşlar faydalı model ile korunmaz.

Son olarak; mal ve hizmetlere ilişkin olarak ayırt edici kelimeler, harfler, rakamlar, çizimler, resimler, şekiller, renkler, logolar, etiketler veya bunların kombinasyonları marka olarak tescil edilebilmektedir. Markalar, şirketlerin imaj ve itibarına büyük katkı sağlamalarının yanında, müşteri kitlesi oluşturarak tüketici ile markaya ait ürün ve hizmetler arasında özel bir bağ oluşturmaktadırlar.

• Startupların Şirketleşme Süreci

Girişimlerin, güçlü bir kurucu ekip ile kurumsal bir şirket haline getirilmesi gereklidir. Startupların şirketleşme sürecinde ticari işletme, şahıs şirketi ya da sermaye şirketi ayrımı yaparken yasal sorumlulukların, vergisel anlamda yükümlülüklerin ve organizasyonun gelecekteki ihtiyaçlarının dikkate alınması önemli bir husustur. 

Örneğin ortakların şahsından bağımsız bir kişiliği olan sermaye şirketleri, yaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara ehildirler. Bu nedenle örneğin devredilebilir elektronik ortamlar, alanlar, adlar gibi değerler, elektronik değerler, fikri mülkiyet hakları vb. ticari iş potansiyeli yaratan tüm değerler, şirketin kendisine ait olacaktır.

Düzenlenmesi gereken belli başlı sözleşmeler nelerdir?

Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarının Devrine İlişkin Sözleşmeler

Bu tür sözleşmeler ile bir kişinin (Kurucu Ortak veya Çalışanın) şirketin bir parçası olmadan önce oluşturduğu marka, patent telif vb fikri ve sınai mülkiyet haklarının şirkete devrinin sağlanması önem arz etmektedir.

Gizlilik Sözleşmeleri

Şirkete ilişkin ticari, mali, hukuki ve teknik bilgiler ile marka, lisans ve telif hakları gibi tüm fikri ve sınai mülkiyet hakları, ticari sır ve her türlü bilgi ve belgelerin Şirket onayı olmadıkça üçüncü bir gerçek/tüzel kişiye açıklanmamasını temin etmek amacı ile taraflar arasında Gizlilik Sözleşmesi düzenlenmelidir.

Hissedarlar Sözleşmesi

Kurucu ortaklar arasında Şirket kuruluşundan önce şirkette sahip oldukları paylar ile ilgili karşılıklı hak ve yükümlülüklerin tespit edilmesi ve şirketin yönetimine ilişkin olarak kuralların tayin edilmesi ile ilgili hüküm ve koşulların belirlendiği bir sözleşme hazırlanmalıdır. Hissedarlar sözleşmesinde yer alması gereken belli başlı hususlar aşağıda belirtilmiştir:

• Hak Sahipliği Şartları

Birden fazla kurucunun bulunduğu girişimlerde, her hissedarın başlangıçtaki rolünün belirlenmesi önem arz etmektedir. Hissedarlar Sözleşmesinde her zaman açık ve anlaşılır şekilde her birinin ayrı ayrı hak ve yükümlülükleri düzenlenmeli ve ileride çıkabilecek olası tartışmalar bu şekilde giderilmelidir. Örneğin; hissedarlık kurucu, çalışan hissedar ve yatırımcı olarak sınıflandırılabilir ve bu şekilde başlıklar altında düzenlemeler yapılabilir.

• Hak Sahipliği Şartları

Bazen kurucu ortaklar, gelen hissedarın hisselerini hemen almayacağını ancak ne zaman ve hangi belirli şart ve koşullar altında “kazanacaklarını” belirlerler. Bu durum hak sahipliği şartları olarak da bilinmektedir. Bu koşullar çoğu zaman hissedarların girişimde minumum bir süre kalmalarını veya girişim belirlenen ticari hedeflere ulaşmasını hedeflemektedir.

• Ön Alım Hakları

Ön alım haklarına ilişkin düzenlemeler genellikle hissedarlar sözleşmesine dahil edilmektedir. Söz konusu düzenlemeler mevcut hissedarların şirketteki hisselerinin “sulanmasını” engellemektedir. Hissedarlardan her birinin, sahip olduğu hisselerin herhangi bir kısmını veya tamamını satmak istemesi halinde mevcut hissedarların ön alım hakkını kullanarak satıma konu hisseleri belirli şart ve koşullarda satın almasını sağlamaktadır. Bu tür haklar genellikle hissedarların hisse oranlarına orantılı şekilde belirlenir ise de aksine düzenlemeler yapılabilmektedir.

• Rekabet Yasağına İlişkin Düzenlemeler

Söz konusu düzenlemeler,hissedarların ortaklığı süresince ve sonrasında şirket veya iştiraklerinin oluşması durumunda faaliyet gösterdiği veya faaliyet göstermeyi planladığı alan ve sektörlerde, şirket ile doğrudan ya da dolaylı olarak ortaklığı süresince rekabet etmemeyi taahhüt ettikleri düzenlemelerdir. Hissedarların, hissedar olarak bulundukları süre zarfında ve sonrasında faaliyetlerini ne zaman ve hangi şartlar altında gerçekleştirebileceklerinin açıkça belirlenmesi, sonradan bu konuda doğabilecek her türlü uyuşmazlığı ortadan kaldırmaktadır.

Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Uyarınca Düzenlenmesi Gerekli Dökümanlar

Şirketler herhangi bir veri toplarken söz konusu veriler, 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile uyumlu şekilde işlenmeli, bunun yanında kişisel veri güvenliğine ilişkin teknik ve idari tedbirlerin alınması ve atılması gereken uyum adımlarının tespiti sağlanmalıdır. Ayrıca VERBİS sistemine kayıt ve buna bağlı olarak Kişisel Veri Envanteri ile Saklama ve İmha Politikasının oluşturulması gerekir. Bu durum aynı zamanda gizlilik politikaları, çerez politikaları gibi diğer gizlilik sözleşmelerinin de düzenlenmesi gerektiği anlamına gelmektedir.

[1] Ernst Hirsch, Hukuki Bakımdan Fikri Say, C. II, İstanbul 1943, s. 61; Cahit Suluk/Ali Orhan, Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku, İstanbul 2005, s. 143; Gürsel Üstün, Fikri Hukukta İşleme Eser, İstanbul 2001, s. 6 vd.; Engin Erdil, Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda İşlenme Eserler, İstanbul 2003, s. 18.

[2] https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/522B990B-E529-4378-8287-66E77494B4FA.pdf